Narodziny jeziora (cz.2)

SAMSUNG TECHWIN DIGIMAX-340JEZIORO TAJEMNIC. Polodowcowe pochodzenie jeziora Drawsko znajduje swoje odzwierciedlenie w bardzo zróżnicowanej konfiguracji dna, urozmaiconej licznymi zagłębieniami i podwodnymi wzniesieniami – pisze Zbigniew Januszaniec w drugiej części artykułu o prapoczątkach największego akwenu pojezierza Drawskiego.

Nadwodną kontynuacją niektórych, największych takich podwodnych wzniesień są wyspy. Największe zagłębienia mają z kolei postać głębokich niecek lub dołów o lejkowatych kształtach.

Tadeusz Leśniak – pracownik naukowy Akademii Górniczo – Hutniczej w Krakowie – w swej publikacji dydaktycznej „Materiały pomocnicze do terenowych zajęć geologicznych w rejonie nadmorskim”, tłumaczy powstanie nierówności na dnie polodowcowych rynien procesami zachodzącymi podczas topnienia lodowca. Pisze on, że szczeliny tworzące się w spękanym, topniejącym lodowcu sprzyjały tworzeniu się podlodowcowych kanałów. Wody spływające tymi kanałami miały bardzo dużą energię erozyjną, dzięki czemu wcinały się głęboko w podłoże. Kanały te miały kręty przebieg nie tylko z powodu erozji bocznej, ale miały również kręty przebieg w przekroju podłużnym, ponieważ – jak pisze autor wspomnianej publikacji – raz wchodziły one głęboko w podłoże, a innym razem płynęły wyżej, wchodząc całkowicie w masę lodową. W ten sposób tłumaczone są przez tego naukowca nierówności dna polodowcowych rynien w przekroju podłużnym. Nierówności w przekroju poprzecznym tłumaczone są głównie wytapianiem się wielkich brył lodu, które podczas zapadania się stropów podlodowcowych kanałów utkwiły w osadach morenowych w dnie wyżłobionych przez wodę rynien  Po wytopieniu tych wielkich brył lodu, w dnie pozostawały zagłębienia.

Nierówności dna – jak wspomniano wcześniej – mają niekiedy postać podwodnych wzniesień, znanych wśród wodniaków pod nazwą „górek” oraz płycizn, które zlokalizowane są nieraz przy wlocie do zatok, np. przy wlocie do Zatoki Ptasiej, czy też do sąsiadującej z miastem – Zatoki Manewrowej (znanej tez pod nazwą Zatoki Południowej). Płycizny te znajdują się stosunkowo daleko od brzegu stanowiąc zagrożenie dla nieznających jeziora żeglarzy. Dodatkowym utrudnieniem dla żeglarzy są głazy narzutowe tkwiące m.in. w  płyciźnie przy wlocie do Zatoki Ptasiej. Jeden z nich kryje się tuż pod powierzchnią wody. Ponad 20 takich i podobnych, niebezpiecznych dla żeglugi po jeziorze miejsc, czaplinecka drużyna WOPR co roku oznakowuje ostrzegawczymi bojami. Różne niespodzianki, jakie często spotykają żeglarzy i wędkarzy w związku z mocno pofałdowanym dnem jeziora Drawsko spowodowały, że wśród miejscowej ludności od dawna krążą nieprawdopodobnie brzmiące opowieści, jakoby jezioro to posiadało podwójne dno i podwodne pieczary. Powstawaniu tych opowieści sprzyja niezwykłe wydarzenie, które miało miejsce około 1790 roku w bezpośrednim sąsiedztwie Czaplinka. Zsunął się wtedy po stromym stoku do wód Zatoki Manewrowej fragment przybrzeżnego obszaru. Efektem tego niecodziennego wydarzenia jest podwodne osuwisko w postaci spoczywającego na dnie zatoki pochłoniętego przez jezioro fragmentu lądu, na którym znajdował się plac ćwiczeń czaplineckiego garnizonu, gdzie jeszcze dzień wcześniej ćwiczyli musztrę żołnierze tutejszego szwadronu huzarów.

Wydarzenie to obrosło z czasem wieloma legendami. Zrodził się nawet absurdalny mit mówiący, że że w wyniku XVIII-wiecznego zapadnięcia gruntu miała rzekomo powstać cała Zatoka Manewrowa. Przyczynę usunięcia gruntu wyjaśniły badania podjęte przez berlińskich geofizyków w 1926 roku. Stwierdzono wówczas, że występująca w okolicach Czaplinka struktura głębszych warstw gruntu sprzyja zjawisku wypłukiwania przez wodę podziemnych komór (pieczar). Niektóre obniżenia terenowe lub charakterystyczne lejkowate zagłębienia w dnie jezior powstały prawdopodobnie w przeszłości na skutek zapadnięcia wypłukanych przez wodę pieczar. W jeziorze Drawsko znajduje się wiele takich zagłębień o stromych brzegach. Jedno z nich znajduje się w Zatoce Manewrowej w pobliżu miejsca, gdzie w XVIII wieku wody pochłonęły wojskowy plac ćwiczeń. Fragment przybrzeżnego terenu z placem ćwiczeń nie zapadł się – jak niektórzy sądzą –  lecz osunął się do wody po stromej pochyłości prowadzącej w kierunku dna głębokiego leja w dnie jeziora.

Jezioro Drawsko powstało w miejscu, w którym zbiega się kilka rynien. W trakcie powstawania rynien jednego kierunku, inne prawdopodobnie wypełniał lód ocalając je przed zasypaniem lodowcowymi osadami. Polodowcowe rynny z reguły nie na całej swej długości wypełnione zostały wodami jeziornymi. Często widzimy je dziś w terenie jako podłużne doliny z częściowo podmokłym dnem. Przykładem jest głęboka, około 1,5- kilometrowej długości dolina ciągnąca się na południe, na przedłużeniu Zatoki Manewrowej (Południowej), wzdłuż szosy biegnącej z Czaplinka w kierunku wsi Pławno. Na zboczu i częściowo na dnie tej doliny zlokalizowane jest czaplineckie Osiedle 700-lecia.

Czy jego mieszkańcy zdają sobie sprawę z tego, że mieszkają w dolinie będącej efektem działalności wód roztopowych spływających z  topniejącego lodowca? W ogóle rzadko zastanawiamy się nad tym, w jaki sposób powstała niezwykle urozmaicona, malownicza rzeźba terenu okolic Czaplinka, w tym nasze wspaniałe jezioro Drawsko, nazywane nieraz – całkiem słusznie!-  „Perłą Pojezierza”. Rzadko  uświadamiamy sobie, że otaczający nas krajobraz – z dolinami, wzgórzami i jeziorami – jest śladem pobytu lodowca, a ściślej mówiąc – pamiątką po gigantycznych roztopach, podczas których gruba czasza lodowa pękała, rozpadała się i topniejąc zamieniała się w rwące rzeki, których dziełem są m.in. wyrzeźbione w warstwie polodowcowych osadów rynny, którym jezioro Drawsko zawdzięcza swoje niezwykłe, rozczłonkowane kształty oraz wysokie i strome brzegi. Kształty jeziora Drawsko oraz otaczający to jezioro krajobraz świadczą dobitnie o ogromnej skali zjawisk zachodzących kilkanaście tysięcy lat temu podczas topnienia lodowca. (koniec)

 

                                                                                                   Zbigniew Januszaniec

Foto ze zbiorów UM Czaplinek

 

Sponsorzy nagród

Przyjaciele

Patronat nad akcją sprawują